چەتئەل تىلى ئۆگىنىشنىڭ ئون پايدىسى
ئالېكس راۋلىڭس*
تىل ئۆگىنىش بىر تۈرلۈك تەۋەككۈلچىلىك جەريانىدۇر. ئۇ بىزنى ئىلگىرى بېرىپ باقمىغان جايلارغا باشلاپ بارىدۇ. بىزگە نامەلۇم ئىشىكلەرنى ئېچىۋېتىدۇ. تىل ئۆگىنىش بىزگە ئىلگىرى تونۇشۇش پۇرسىتىگە ئېرىشەلمىگەن كىشىلەرنى تونۇشتۇرىدۇ، ھاياتىمىزغا يېڭى مەزمۇنلار ئاتا قىلىدۇ.
چەتئەل تىلى ئۆگىنىش بىزگە كۆپلىگەن يېڭى پۇرسەتلەرنى ئېلىپ كېلىدۇ. مەۋجۇت دۇنيادا ئوخشىمىغان تىلنى ئىشلىتىش ئارقىلىق يېڭىچە ياشىشىمىزغا ئىمكان ئاتا قىلىدۇ. ئوخشىمىغان دۆلەتتىكى كىشىلەر بىلەن يېڭى ئالاقىلەرنى قۇرۇشىمىزغا ياردەم بېرىدۇ.
باشقا بارلىق ماھارەتلەرنى ئۆگەنگەنگە ئوخشاش، تىل ئۆگىنىشمۇ رىقابەتكە تولغان. پەقەت ئۇزۇن مۇددەتلىك سەۋرچانلىق ۋە ئىرادە بولغاندىلا، ئاندىن بىر تىلنى ھەقىقىي رەۋىشتە ئۆگىنەلەيمىز.
تۆۋەندىكىسى تىل ئۆگىنىشنىڭ ئون چوڭ پايدىسى بولۇپ، بۇنى بىلگىنىڭىزدە تىل ئۆگىنىشكە بولغان قىزغىنلىقىڭىز ۋە تىل ئۆگىنىش جەريانىدىكى مۇشەققەتلەرگە ئىجابىي يوسۇندا مۇئامىلە قىلىشىڭىز تېخىمۇ ئاشىدۇ.
1. چوڭ مېڭىنىڭ ئىقتىدارىنى ئاشۇرىدۇ
يېڭى تىل ئۆگىنىش چوڭ مېڭىنىڭ ھەرىكەتچانلىقىنى ساقلايدۇ. تىل ئۆگىنىش توختاۋسىز رەۋىشتە يېڭى شەيئىلەرنى ئۆگىنىش ۋە يېڭى بىلىملەرنى قوللىنىش جەريانىدۇر. ھەر قېتىم يېڭى نەرسىلەرنى ئۆگەنگەندە، چوڭ مېڭە ئىزچىل ھالدا يېڭى ھۈجەيرىلىرىنى قوزغىتىپ، بۇ ئارقىلىق ئۆزىنىڭ جانلىقلىقىنى ساقلايدۇ. كۈندە بىر نەچچە مىنۇت ۋاقىت سەرپ قىلىپ تىل ئۆگىنىش چوڭ مېڭىنى مەشىقلەندۈرۈشتە سان تىزىش ئويۇنى ئوينىغانغا ئوخشاشلا چوڭ مېڭىگە پايدىلىق. ئەمما تىل ئۆگىنىش ئېنىقكى باشقا تۈرلۈك ئويۇنلاردىن ئەلۋەتتە تېخىمۇ بەك قوللىنىشچان.
ئەقلىي ئىقتىدارىڭىزنىڭ يۇقىرى كۆتۈرۈلۈشى ئۈچۈن چەتئەل تىلى ئۆگىنىڭ.
2. دۇنياغا يېڭى نۇقتىدىن نەزەر سېلىشىمىزغا ياردەمچى بولىدۇ
يېڭى تىلنى ئىشلىتىش بىزنى ئۆزىمىزنى ئىپادىلەش ئۇسۇلىمىزنى ئۆزگەرتىشكە مەجبۇرلايدۇ. يېڭى چەتئەل تىلى ئۆگىنىش ئارقىلىق يېڭىچە ئىپادىلەش ئۇسۇلىنى، شۇنداقلا ئۆز پىكىرىمىزنى تامامەن يېڭىچە شەكىلدە ئىپادىلەشنى ئۆگىنەلەيمىز. شۇنداقلا، ئۆزىمىز ئۆگەنگەن چەتئەل تىلى ئانا تىلى بولغۇچىلارنىڭ تەپەككۇر ئۇسۇلىنى تېخىمۇ چوڭقۇر چۈشىنەلەيمىز. يېڭى تىل ئۆگىنىشتىكى بۇ جەريانلار بىزنى ئانا تىلىمىزدىكى دۇنياغا پۈتۈنلەي ئوخشىمايدىغان، يېپيېڭى بىر دۇنياغا باشلاپ كىرىدۇ. بىلىم سەۋىيىڭىزنىڭ ئېشىشى، نەزەر دائىرىڭىزنىڭ كېڭىيىشى ئۈچۈن چەتئەل تىلى ئۆگىنىڭ.
3. تېخىمۇ كۆپ پۇل تاپالىشىمىزغا سەۋەب بولىدۇ
تەتقىقاتلاردىن مەلۇم بولغىنىدەك، قانچە كۆپ چەتئەل تىلى بىلگەن كىشى شۇنچە كۆپ پۇل تېپىش پۇرسىتىگە ئېرىشەلەيدۇ. يەرشارىۋىلىشىش يولىدا ئىلگىرىلەۋاتقان بۈگۈنكى دۇنيادا، خىزمەتتە خېرىدارلار ۋە خىزمەتداشلار بىلەن ئۇلارنىڭ ئانا تىلىدا ئالاقە قىلالايدىغان بولۇشىڭىز ئۆزىڭىز ئۈچۈنمۇ، ئۆزىڭىز ئىشلەۋاتقان شىركەت ئۈچۈنمۇ غايەت زور قىممەت يارىتىدۇ. يېزىقچە تەرجىمانلىق ۋە ئېغىزچە تەرجىمانلىق دېگەندەك تامامەن تىل ئىقتىدارىنى ئاساس قىلغان كەسىپلەرنى مىسالغا ئالساق، بۇ خىل كەسىپلەردە خىزمەت قىلىدىغان كۆپ تىل بىلگۈچىلەر روشەن ھالدا خىزمەتتىكى ئۈستۈن ئەۋزەللىككە ئىگە بولىدۇ. چەتئەل تىلى بىلىدىغانلارنىڭ خىزمەتتە ئەۋزەللىكە ئېرىشىشى يەنە مېدىيا، ئېلانچىلىق ۋە دىپلوماتىيە ساھەلىرىدىمۇ مەۋجۇت بولۇپ، باشقا جەھەتتە ئوخشاش ئالاھىدىلىككە ئىگە بولغان ئىككى كىشىدىن چەتئەل تىلى بىلىدىغىنى چەتئەل تىلى بىلمەيدىغان كىشىگە قارىغاندا تېخىمۇ كۆپ پۇل تاپالايدۇ. شۇڭا، ياخشىراق كۈن كەچۈرەي دېسىڭىز چەتئەل تىلى ئۆگىنىڭ.
4. بىلىش ئىقتىدارىمىزنى ئاشۇرىدۇ
چەتئەل تىلىدا سۆزلەشنىڭ كىشىلەرنى تېخىمۇ ئەقىللىق قىلىدىغانلىقى ئىلمىي تەتقىقاتلاردا ئىسپاتلانغان. چەتئەل تىلىدا سۆزلەش چوڭ مېڭىنىڭ فۇنكىسىيىسىنى ئاشۇرىدۇ، چوڭ مېڭىنىڭ بىرلا ۋاقىتتا تېخىمۇ مۇرەككەپ ئۇچۇرلارنى بىر تەرەپ قىلىشىغا ياردەم بېرىدۇ. بۇ خىل ئەۋزەللىك پەقەت قوش تىللىق ياكى كۆپ تىللىق مۇھىتتا چوڭ بولغان كىشىلەر بىلەنلا چەكلىنىپ قالماستىن، ھاياتىنىڭ مۇئەييەن بىر پەيتىدىن باشلاپ چەتئەل تىلى ئۆگىنىشنى باشلىغان كىشىلەر ئۈچۈنمۇ ئورتاقتۇر.
تەجرىبىلەردىن ئىسپاتلىنىشىچە، تىلى چىقىشتىن ئىلگىرى قوش تىل مۇھىتىدا ياشىغان بوۋاقلار بىرلا ۋاقىتتا ئىككى يورۇقلۇق مەنبەسىگە ئىنكاس قايتۇرالايدىكەن. ئەمما بىرلا تىل مۇھىتىدا چوڭ بولغان بوۋاقلار بىرلا ۋاقىتتا پەقەت بىرلا يورۇقلۇق مەنبەسىگە ئىنكاس قايتۇرالايدىكەن.
تىل ئۆگىنىشىنىڭ ئەقىل-زېھىن قابىلىيىتىمىزنى ئاشۇرىدىغانلىقىنى ئۇنتۇپ قالماسلىقىمىز لازىم. شۇ نۇقتىدىن، تىل ئۆگىنىش جەريانىدا چەككەن جاپالىرىڭىزنى ھەرگىز ئۆز خىيالىڭىزدا كۆپتۈرۈۋالماستىن، جاپانىڭ كەينىدە ھالاۋەت بولىدىغانلىقىنى دائىما ئەستىن چىقارماڭ.
5. دېۋەڭلىك كېسىلىنىڭ قوزغىلىشىنى كېچىكتۈرىدۇ (ئوتتۇرا ھېساب بىلەن 4 يېرىم يىل)
چەتئەل تىلى ئۆگىنىش چوڭ مېڭە ئۈچۈن ئىنتايىن پايدىلىق بولۇپ، ئالىملار چەتئەل تىل ئۆگىنىشنىڭ دېۋەڭلىك قاتارلىق ئەقلىي ئىقتىدار ۋە زېھىنگە مۇناسىۋەتلىك كېسەللىكلەرنىڭ قوزغىلىشىنى تۆت يېرىم يىل كېچىكتۈرەلەيدىغانلىقىنى ئىسپاتلىغان. تىل ئۆگىنىش بۇ خىل كېسەللىكلەرنىڭ ئالدىنى ئېلىشتىكى ئەڭ ئۈنۈملۈك ئۇسۇللاردىن بىرىدۇر.
6. پىسخىكىلىق بىنورماللىق ۋە روھىي بېسىمنى يېڭىشىمىزگە ياردەم بېرىدۇ
ئەنگىلىيە دۆلەتلىك داۋالاش مۇلازىمەت سىستېمىسى (NHS) چەتئەل تىلى ئۆگىنىشنى غەمكىنلىك كېسىلىنى داۋالاشتىكى ۋە باشقا روھىي ساغلاملىق مەسىلىلىرىنى ھەل قىلىشتىكى ئەڭ ياخشى ئۇسۇللارنىڭ بىرى دەپ كۆرسەتتى. «ئۆگىنىش» پائالىيىتى ئەسلىدىنلا تەرتىپلىك تۇرمۇش ئۇسۇلىنى تەلەپ قىلىدۇ، بۇ خىل تەرتىپلىكلىك تۇرمۇش بېسىمىنى يېڭىشنىڭ ياخشى ئۇسۇلى. چۈشكۈنلۈك، غەمكىنلىك قاتارلىق كۆپ كۆرۈلىدىغان پىسخىكىلىق توسالغۇلارغا يولۇقماي دېسىڭىز، ياكى بۇ خىل پىسخىكىلىق راھەتسىزلىكلەردىن قۇتۇلاي دېسىڭىز، چەتئەل تىلى ئۆگىنىش سىزنىڭ ئەڭ ياخشى تاللىشىڭىز بولالايدۇ. چەتئەل تىلى ئۆگىنىش جەريانىدا ئۆزىڭىزنىڭ روھىي كەيپىياتىڭىزنى باشقا چاغلاردىكىن ئالاھىدە ياخشى بولۇپ كېتىدىغانلىقىغا دىققەت قىلىپ بېقىڭ. چۈكۈنلەشكەن، ئۈمىدسىزلەنگەن، باشقىلاردىن ئازار يەپ قەلبىڭىز جاراھەتلەنگەن چاغدا دەرھال ئۆزىڭىز ئۆگىنىۋاتقان ياكى ئۆگەنمەكچى بولغان چەتئەل تىلىغا باشچىلاپ چۆكۈڭ. بۇ ئارقىلىق كۆپلىگەن كۆڭۈلسىز كەيپىياتتىن تېزلا قۇتۇلۇپ كېتەلەيسىز.
7. مەدەنىيەت ئېڭىمىزنى ئاشۇرىدۇ
تىل ئۆگىنىش بىزنى ھەر خىل كىشىلەر توپى ۋە مەدەنىيەتلەر بىلەن ئۇچراشتۇرىدۇ. قانچە كۆپ مەدەنىيەت بىلەن ئۇچراشساق دۇنيانى چۈشىنىشىمىز ۋە مەدەنىيەت ئېڭىمىزنىڭ ئېشىشى شۇنچە يۇقىرى بولىدۇ. مەدەنىيەت ئېڭىمىزنىڭ يۇقىرى بولۇشى بىز ئۈچۈن مەنىۋىي كاپىتال ھېسابلىنىدۇ. باشقىلار قانچە قىلىپمۇ چۈشىنەلمىگەن بىر ھادىسىنى كۆپ مەدەنىيەتلەر بىلەن تونۇشلۇق بىرەيلەن ھېچ زورۇقماستىنلا چۈشىنىپ يېتەلەيدۇ. چەتئەل تىلى ئۆگەنگەنلىكىمىز سەۋەبلىك قارشى تەرەپ بىلەن بىلەن ئۇلارنىڭ ئانا تىلدا پاراڭلىشىش ئۇلارنىڭ كۆز قارىشى، ئېتىقادى ۋە ئەنئەنىسىنى چۈشىنىشىمىزدىكى قىممەتلىك پۇرسەتتۇر. بۇ جەريان بىزگە مەدەنىيەتلەر ئوتتۇرىسىدىكى ئوخشاشلىق ۋە پەرقنى تېخىمۇ كۈچلۈك ھېس قىلدۇرىدۇ. ئەگەر بىز چەتئەل تىلى بىلمىسەك، شۇ تىلغا ئائىت بولغان، ئوخشىمغان بىر مەدەنىيەتنى ھەقىقىي چۈشىنىشىمىز مۇمكىن بولمايدۇ. چەتئەل تىلى بىلىدىغان كىشىلەرنىڭ چەتئەل تىلى بىلمەيدىغانلارغا سېلىشتۇرغاندا نەزەر دائىرىسىنىڭ تېخىمۇ كەڭ، مەسىلە ھەل قىلىش ئۇسۇلىنىڭ تېخىمۇ ئۈنۈملۈك ئىكەنلىكىنى بايقايسىز.
8. كەڭ دائىرىلىك دوستانە كىشىلىك مۇناسىۋەت ئورنىتىشىمىزغا ياردەم بېرىدۇ
كىشىلەر ئادەتتە چەتئەل تىلى بىلەن ئەمەس، ئۆز ئانا تىلى ئارقىلىق ئالاقە قۇرۇشنى تېخىمۇ بەك خالايدۇ. چەتئەل تىلىنى ئىشلىتىشكە سېلىشتۇرغاندا، ئانا تىلنى ئىشلىتىش سۆزلىگۈچىنى ئالاقە جەريانىدا تېخىمۇ ئەركىن ۋە ئوچۇق-يورۇق قىلىدۇ. ئىنگلىز تىلى دۇنيانىڭ ئۇنىۋېرىسال تىلىغا ئايلانغان بۇ دەۋردە، باشقا تىلدا سۆزلىشىدىغان كىشىلەر سىزنىڭ يەنىلا ئۆزلىرىنىڭ ئانا تىلىنى ئۆگىنىشتە تىرىشچانلىق كۆرسىتىۋاتقىنىڭىزنى بايقىغىنىدا، سىزگە بولغان قايىللىقى ئاشىدۇ. ساياھەت جەريانىدا باشقىلار بىلەن ئۇلارنىڭ ئانا تىلى ئارقىلىق ئالاقىلىشىش ئارقىلىق تېخىمۇ ياخشى مۇلازىمەتكە ئېرىشەلەيسىز. ھەتتا، ئۆزىمىز ئۆگەنگەن چەتئەل تىلى بىزگە ئۆمۈرلۈك ۋاپادار دوست ئاتا قىلىشى مۇمكىن.
9. ئانا تىلىڭىزنى تېخىمۇ ياخشى چۈشىنىسىز
گەرچە بىز ھەر كۈنى ئانا تىلىمىزنى ئىشلىتىدىغان بولساقمۇ، ئەمما ئانا تىلىمىز توغرىسىدا كۆپ ئويلىنىشلاردا بولۇپ باقمىغان بولۇشىمىز مۇمكىن. يېڭى بىر تىلنى ئۆگىنىش بىزنى گرامماتىكىنى، كەلىمىلەرنىڭ ياسىلىشىنى تېخىمۇ ياخشى چۈشىنىدىغان قىلىدۇ. چەتئەل تىلى ئۆگىنىش جەريانىدا ئانا تىلىڭىزنى تېخىمۇ ياخشى چۈشىنىدىغان، ئانا تىلىڭىزنى چەتئەل تىلى ئۆگەنمىگەن چېغىڭىزغا قارىغاندا تېخىمۇ ياخشى ئىشلىتەلەيدىغان بولىسىز. بۇ ئاڭلار بىز ئۆگىنىۋاتقان يېڭى تىل بىلەنلا چەكلىنىپ قالماستىن، بەلكى بىزنىڭ ئانا تىلىمىز ھەققىدە ئويلىنىشىمىزغا ۋەسىلە بولىدۇ. يېڭى تىل ئۆگىنىش كەچۈرمىشىمىز بىزنى تىل قائىدىلىرىنى تېخىمۇ ياخشى چۈشىنىدىغان ۋە ئانا تىلىمىزنى تېخىمۇ توغرا ئىشلىتىدىغان قىلىدۇ.
10. تىل ئۆگىنىش سىزنى تېخىمۇ چىدامچان قىلىدۇ
چەتئەل تىلى ئۆگىنىشنى قىيىن دەپ دېيىش توغرا ئەمەس. ئەمما، ھەر قانداق چەتئەل تىلى تامامەن يېڭىچە، بىز بىلىدىغان دۇنيادىدىن تامامەن باشقىچە بىر دۇنيا بولغانلىقى ئۈچۈن، ئۇنى ئۆگىنىش بىر ئىككى ھەپتىلىك، ياكى بىر ئىككى ئايلىق ھاياجان بىلەن ئىشقا ئاشمايدۇ. تىل ئۆگىنىش بىزنى يىراقنى كۆزلەشكە ۋە ئۆزىمىز دۇچ كەلگەن قىيىنچىلىقلارغا سەبرچانلىق بىلەم مۇئامىلە قىلىشقا يېتەكلەيدۇ. قىيىنچىلىققا ئۇچرىغاندا ئاسانلا بەل قويۇۋېتىشنىڭ ئورنىغا، چىدامچانلىق ۋە قەتئىيلىك بىلەن ئۇنى يېڭىشىمىزگە ياردەم بېرىدىغان ئۈنۈملۈك ئۇسۇللاردىن بىرى دەل چەتئەل تىلى ئۆگىنىشتۇر. كىشى بىر نەتىجىنى قولغا كەلتۈرۈش ئۈچۈن قانچە جاپا چەكسە، ئۇنىڭ باراۋىرىدىكى قىيىنچىلىق-جاپالار كىشىگە بارغانچە جاپا بىلنەشمەس بولۇپ قالىدۇ. تىل ئۆگىنىش قىيىن ئىش بولمىسىمۇ، ئەمما ئىزچىللىقنى ۋە جاپا چېكىشنى تەلەپ قىلىدىغان جەريان بولغاچقا، تىل ئۆگىنىش جەريانىدا چەككەن جاپالىرىڭىز سىزنى تاۋلاپ، پىشۇرىدۇ. ھاياتىڭىزنىڭ كېيىنكى چاغلاردا ئۇچرايدىغان قىيىنچىلىقلىرىڭىزغا ئىجابىي رەۋىشتە يۈزلىنەلىشىڭىزنى، چىدامچان بولۇشىڭىزنى روياپقا چىقىرىدۇ. شۇنى بىلگەيسىزكى، چىدامچانلىق ئەڭ ئېسىل ئىنسانىي خاراكتېر بولۇپ، چىدامچانلىق خاراكتېرىگە ئىگە بولمىغان كىشىلەر ھېچ ئىشنى بىر باشقا ئېلىپ چىقالمايدۇ. چەتئەل تىلى ئۆگىنىش سىزنىڭ چىدامچانلىقىڭىزنى ئاشۇرۇشىڭىزدىكى مۇھىم ئامىللاردىن بىرىدۇر.
ئالېكس راۋلىڭسنىڭ «يۇقىرى ئۈنۈملۈك تىل ئۆگىنىش» ناملىق كىتابىدىن ئۆتكۈر ئالماس تەرجىمىسى